การดูแลผู้ป่วย สมองเสื่อม (ตอนที่ 1)
การจัดกิจกรรมดูแลพื้นฐานสำหรับผู้ป่วยที่มีภาวะสมองเสื่อม (Dementia) ตอนที่1
ประเทศไทยได้เข้าสู่สังคมผู้สูงอายุโดยสมบูรณ์(Age Society) และคาดการณ์ว่าในปี พ.ศ 2568 จะมีประชากรสูงอายุถึงร้อยละ 20 รวมถึงผู้เขียนเองก็ใกล้เข้ามาทุกขณะและกลุ่มผู้สูงอายุมีความเสื่อมถอยของอวัยวะเนื่องจากความชรา ก่อให้เกิดความผิดปกติด้านสุขภาพโดยเฉพาะกลุ่มโรคในผู้สูงอายุ (Geriatric syndrome) ฉะนั้นผู้ดูแลต้องเข้าใจถึงผลกระทบต่อสุขภาพที่เกิดขึ้นกับผู้สูงอายุ เพื่อส่งเสริมสุขภาพ ป้องกันความเจ็บป่วย และความพิการ เพื่อ ดูแล รักษา ฟื้นฟูสุขภาพผู้สูงอายุให้สามารถดูแลช่วยเหลือตนเองได้ยาวนานที่สุดและมีคุณภาพชีวิตที่ดีแม้จะมีโรคเรื้อรัง
ภาวะสมองเสื่อม(Dementia) เป็นโรคในกลุ่มเฉพาะของผู้สูงอายุ ( Geriatric syndrome) ที่ทุกประเทศทั่วโลกกำลังเผชิญอยู่ ถึงแม้ว่าช่วงการระบาดของโควิด 19 ก่อให้เกิดความสูญเสียในคนกลุ่มนี้เป็นจำนวนมาก ภาวะสมองเสื่อมเป็นกลุ่มอาการที่สมองมีการเสื่อมถอยของหน้าที่ในหลายๆด้านแบบค่อยเป็นค่อยไป (Cognitive decline) ในด้านต่างๆดังต่อไปนี้คือ
1.ผู้ป่วยจะสูญเสียความจำระยะสั้น (Short term memory)
2.ผู้ป่วยสูญเสียด้านการเรียนรู้สิ่งใหม่ๆ( Learning)
3.การเรียนรู้ด้านภาษาช้าลง(Language)
4.การรับรู้ด้าน บุคคล เวลาและสถานที่(Perceptual)
5.การแก้ไขปัญหาและการบริหารจัดการ (Executive functions)
6.การมีสมาธิจดจ่อ (Complex attention)
7.ความสามารถในการเข้าสังคมหรือมีปฏิสัมพันธ์กับผู้อื่น (Social cognition)
จากปัญหาความบกพร่องดังกล่าวนี้ทำให้ผู้ป่วยที่มีภาวะสมองเสื่อมมีผลกระทบต่อการดูแลตนเองและเกิดภาวะพึ่งพาผู้อื่น ผู้ป่วยบางรายอาจมีพฤติกรรมและอารมณ์ที่เปลี่ยนแปลงไปร่วมด้วย (Behavioral and phycological symptoms of Dementia : BPSD) ส่งผลให้การดูแลมีความซับซ้อน ยากลำบากมากกว่าการดูแลผู้สูงอายุที่มีโรคเรื้อรังอื่นๆ เพราะพฤติกรรมและอารมณ์ที่เปลี่ยนแปลงนั้นมีความแปรปรวนทำให้ผู้ดูแลเกิดภาวะเครียด ความรู้สึกเป็นภาระในการดูแล ฉะนั้นผู้ดูแลจึงต้องวางแผน และมีเทคนิค ในการให้การดูแลพื้นฐานในชีวิตประจำวันของผู้ป่วยที่มีภาวะสมองเสื่อมเมื่อผู้ป่วยไม่ให้ความร่วมมือ
กิจกรรมในชีวิตประจำวันในการดูแลผู้ป่วยที่มีภาวะสมองเสื่อมมีดังต่อไปนี้คือ
1.เริ่มการดูแลตั้งแต่ตื่นนอนตอนเช้า การรับประทานอาหาร การดื่มน้ำ การอาบน้ำ การดูแลทำความสะอาดร่างกาย การขับถ่าย การแต่งกาย บางรายอาจไม่ต้องการความช่วยเหลือใดๆ แค่ต้องการคอยเตือนให้กระทำสิ่งต่างๆเท่านั้น
2.หากในกลุ่มผู้ป่วยภาวะสมองเสื่อมลุกลามมากขึ้น จะต้องการการช่วยเหลือในการทำกิจกรรมต่างๆมากขึ้นเรื่อยๆ
3.ในกลุ่มผู้ป่วยสมองเสื่อมในระยะสุดท้ายจะอยู่ในภาวะพึ่งพา ผู้ดูแลหรือญาติต้องเป็นคนทำกิจวัตรประจำวันทุกอย่างให้ผู้ป่วย
คำแนะนำสำหรับการดูแลผู้ป่วยภาวะสมองเสื่อม สามารถปรับเปลี่ยนวิธีการดูแลให้เหมาะสมกับสถานการณ์ในแต่ละวันในด้านต่างๆดังนี้
1.การรับประทานอาหารและน้ำดื่ม ปัญหาที่พบในผู้ป่วยที่มีภาวะสมองเสื่อมคือ ได้รับสารอาหารและน้ำไม่ได้สัดส่วน ไม่ครบถ้วน อาจทำให้เกิดภาวะอ้วน ควบคุมระดับน้ำตาลไม่ได้ ประเด็นที่พบบ่อยคือ
- รับประทานแล้วคิดว่าไม่ได้รับประทาน
- ไม่ยอมรับประทานหรือรับประทานเลอะเทอะ
- รับประทานสิ่งอื่นที่ไม่ใช่อาหารเช่น สบู่ น้ำยาล้างจาน ดอกไม้ เป็นต้น
- ไม่ยอมดื่มน้ำเปล่า
แนวทางการแก้ไขปัญหา
- จัดตารางการรับประทานอาหารให้ตรงเวลาทุกวันและในสถานที่เดิมโดยยืดหยุ่นตามสถานการณ์เพื่อหลีกเลี่ยงการทะเลาะระหว่างผู้ดูแลและผู้ป่วย
- ควรให้เวลากับผู้ป่วยไม่เร่งรีบในการรับประทานอาหาร
- แบ่งอาหารในการรับประทานทีละน้อยแต่บ่อยครั้งหรือมีผักเช่น แตงกวา
- เก็บสิ่งที่รับประทานไม่ได้ ให้มิดชิด พ้นสายตาผู้ป่วย
- กระตุ้นการใช้อุปกรณ์ในการรับประทานเพื่อไม่ให้เกิดความหลงลืมวิธีการใช้
- ผู้ดูแลต้องระมัดระวังอาหารที่ร้อนจัดเนื่องจากผู้ป่วยขาดความระมัดระวังอาจเกิดอันตรายได้
- จำกัดอาหารโดยจัดเป็นอาหารจานเดียวและได้รับสารอาหารให้ครบถ้วน
2. การอาบน้ำและการดูแลความสะอาดของร่างกาย
ผู้ดูแลคอยเตือนให้ผู้ป่วยอาบน้ำ แปรงฟันสระผม ล้างมือ โกนหนวด ตัดเล็บ เป็นต้น
ประเด็นที่พบบ่อยๆคือ
- ลืมอาบน้ำหรือไม่ยอมอาบน้ำ หรือลืมวิธีอาบน้ำ
- ไม่ดูเเลความสะอาดหน้า ผม ช่องปากและฟัน
- ไม่ยอมให้ช่วยอาบน้ำเนื่องจากอาย เป็นต้น
- หาห้องน้ำไม่พบเนื่องจากสับสน หรือหลงลืมทางในบ้าน
แนวทางแก้ไขปัญหา
- จัดตารางอาบน้ำในเวลาเดิมของทุกวัน อย่าเป็นเวลาค่ำเกินไปเพราะผู้สูงอายุขี้หนาว ใช้น้ำอุ่นอาบเสมอ
- ปรับเปลี่ยนอุปกรณ์ให้สะดวกใช้ เนื่องจากความหลงลืม
- ต้องระวังอุบัติเหตุการลื่นล้มในห้องน้ำ มีราวเกาะ หรือพรมที่ลื่นเป็นต้น
- แนะนำขั้นตอนการอาบน้ำด้วยเสียงที่นุ่มนวล สั้นกระชับ เข้าใจง่าย
- ช่วยเหลือในสิ่งที่ทำเองลำบากเช่น การติดกระดุม การช่วยเช็ดตัวหลังอาบน้ำในบริเวณหลัง ราวนม เพราะความชื้นทำให้เป็นเชื้อราได้ เป็นต้น
- แนะนำขั้นตอนการดูแลตนเองอย่างเป็นขั้นตอนเช่น การสระผม ล้างหน้า โกนหนวด ตัดเล็บ เป็นต้น
ติดตามเนื้อหาในบทความต่อไปได้เลยค่ะ
สนใจบทความอื่นๆเกี่ยวกับหัวใจติดตามอ่านได้ที่ healthybestcare.com